Hoe betrouwbaar zijn gegevens over etniciteit bij dna tests?

In het najaar van 2021 deed ik mijn eerste dna-test bij het Amerikaanse bedrijf 23AndMe. De resultaten waren als volgt:

• 86.5% ”French & German” (dit is feitelijk Nederland, België, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg, Zwitserland en Oostenrijk)
• 10.1% ”British & Irish” (hiermee bedoelen ze de beide volledige eilanden)
• 2.7% ”Scandinavian” (Denemarken, Zweden, Noorwegen)
• 0,7% ”Broadly Northwestern European” (= dna uit nagenoeg alle hierboven genoemde landen wat niet binnen één afgebakende groep hoort).
  
  Bovendien kreeg ik ook een tijdlijn. Het Brits-Ierse dna was erg recent. Het kwam van voorouders die circa 1870 geboren moest zijn, ofwel in de omgeving van Londen, ofwel in de omgeving van Liverpool.
  
  Heel interessant allemaal, behalve dus dat ik helemaal geen Britse of Ierse voorouders heb die rond 1870 zijn geboren! Inmiddels heb ik na intensief bloedverwanten onderzoek keer op keer bevestigd gekregen wat ik op papier al wist: mijn meest recente voorouders zijn allemaal Zeeuwen. Geen Britten, geen Ieren.
  
  Ik deed een tweede test, dit keer bij MyHeritage. Deze uitslag luidde als volgt:
  
• 54,6% Noord- en West-Europees
• 22,3% Iers, Schots en Welsh
• 22,1% Engels
• 1% Midden-Oosters
  
  De groep die bij 23AndMe het label ”British & Irish” meekreeg, komt volgens MyHeritage dus niet op 10.1% maar op 44.4%.
  Interessant!
  
  En tenslotte deed ik ook nog een test bij Ancestry:
  
• 65% England & Northwestern Europe (dit komt bij Ancestry overeen met Engeland zonder Wales en zonder Schotland).
• 18% Germanic Europe (= Nederland + West-Duitsland)
• 16% Sweden & Denmark
• 1% Ireland.
  
  Samen dus 66% ”British & Irish”, het werd steeds gekker. Ook leverde Ancestry een prachtig plaatje met mijn ingekleurde chromosomen. Ze toonden precies welk deel van mijn chromosomen welke oorsprong had. Zo bleek ik een X-chromosoom te hebben wat voor de helft van Ierse oorsprong was.
  
  Ik moest op basis van deze gegevens dus een Ierse (bet) (over)grootmoeder hebben. Tot nu toe heb ik daar geen enkele aanwijzing voor gevonden.
  
  Wat is er hier aan de hand? Hoe kunnen al deze resultaten zo uiteen lopen?
  
  Om te beginnen berekent elk bedrijf de etniciteit op een andere manier. Ze hebben zogenoemde referentie data en die zijn gebaseerd op de tests van hun klanten. Hoe meer klanten ze hebben die oorspronkelijk uit een zelfde gebied komen, hoe beter ze in staat zijn om dna voor die specifieke regio te identificeren.
  
  Op dit moment zijn er nog niet veel Zeeuwen die een dna test hebben laten doen, waardoor ze niet in staat zijn om specifiek Zeeuwse dna te identificeren. Maar ze hebben wel veel Britse klanten. En historisch gezien is er een grote verwantschap tussen Zeeuws, Brits, Fries, Scandinavisch, Schots en Vlaams dna.
  
  Dus wanneer je een Zeeuw bent, of een Vlaming, een Fries of een afstammeling van een ander volk wat eeuwenlang langs de Noordzee leefde, dan zul je vermoedelijk een hoog percentage ”Brits” dna hebben. Maar feitelijk heb je dan het dna van de Ingvaeonen. Dat was de naam van het handelsvolk wat in de vroege Middeleeuwen leefde langs de waterwegen en langs de Noordzee.
  
  Wanneer je als afstammeling van Ingvaeonen een dna test laat doen, denk dan dus niet dat de helft van je meest recente voorouders is vreemdgegaan met een Britse, Ierse of Scandinavische zeeman of soldaat! Het kan altijd, maar de kans is veel groter dat je alleen maar afstamt van het handelsvolk rond de Noordzee.
  
  In de vroege Middeleeuwen waren er intensieve handelscontacten tussen alle volkeren over de hele wereld. En omdat er nog nauwelijks fatsoenlijke wegen waren, gebeurde nagenoeg elk goederentransport over zee. Op bijvoorbeeld Walcheren en de kop van Schouwen ontstonden machtige handelssteden waar mensen uit alle delen van de wereld elkaar ontmoetten en hun goederen onderling verhandelden.
  
  Onderlinge contacten resulteerden in onderlinge huwelijken en die resulteerden na meerdere generaties in een volk met min of meer een zelfde taal en een zelfde cultuur. Resten van deze taal vind je nog terug in het Engels, Zeeuws, West-Vlaams, Schots en in Scandinavische talen.
  
  Dit volk verplaatste zich dagelijks per schip zoals wij ons nu verplaatsen per auto. Het was doodnormaal om per schip even naar Engeland te varen met een lading handelswaar en vice versa. En op dezelfde manier werden slaven vervoerd van het ene naar het andere gebied. Dit waren geen Afrikanen maar Europeanen die tijdens onderlinge oorlogen en veroveringen massaal tot slaaf werden gemaakt.
  
  Het is bijvoorbeeld goed mogelijk dat tot slaaf gemaakte Britten verhandeld werden aan Zeeuwen die slaven nodig hadden om darink te delven (darink = zout houdende veengrond die werd afgegraven en verbrand). Dat was zwaar werk waarvoor bij voorkeur slaven werden gebruikt.
  
  Wanneer je dus de uitslag krijgt van je dna test en je leest dat je een groot percentage Engels dna hebt, hou er dan rekening mee dat je afstamt van mensen die behoorden tot het handelsvolk wat tijdens de vroege Middeleeuwen leefde langs de kusten van de Noordzee.

Tenzij uit stamboomonderzoek blijkt dat je daadwerkelijk Britse, Scandinavische of Ierse voorouders hebt.

Ancestry

Het Amerikaanse bedrijf Ancestry beweert dat ze de grootste database hebben met mensen die hun dna hebben laten testen. Hun test is een klein beetje duurder dan die van concurrent MyHeritage. Dus waarom zou je kiezen voor Ancestry? Ik zet het hieronder op een rij, te beginnen met de pluspunten.

• Ancestry maakt voor jou een onderverdeling tussen bloedverwanten van vaderskant en bloedverwanten van moederskant. Dit kan handig zijn wanneer je geen idee hebt waar je moet beginnen, bijvoorbeeld omdat je bent geadopteerd. Overigens worden niet alle bloedverwanten in één van die twee groepen ingedeeld. Er is ook een grote lijst met bloedverwanten van wie ze niet met zekerheid kunnen vaststellen bij welke groep ze horen.
  
  Dna bestaat uit twee delen. Het ene deel is afkomstig van de vader, het andere van de moeder. Je kunt op die manier dus (met behulp van een zeer krachtige computer) uitrekenen welke mensen consequent gemeenschappelijk dna hebben met uitsluitend één helft van je dna. Ancestry is niet in staat om te zeggen of dit de vader is of de moeder omdat ze niet testen op de X en Y chromosoom. Het is Parent 1 en Parent 2. Jij moet zelf ontdekken wie precies wie is.
  
• Ancestry vraagt aan jou om je stamboom (feitelijk: je kwartierstaat) in te voeren. Wanneer je dat doet, dan zoeken ze voor jou automatisch uit wat de gemeenschappelijke voorouders zijn tussen jou en een bepaalde match. Op voorwaarde uiteraard dat die match zelf ook een ingevulde kwartierstaat heeft.
  
  Op deze manier kun je razendsnel werken – in het ideale geval dat elke match een uitgebreide kwartierstaat heeft ingevoerd. Maar in werkelijkheid is dat niet zo. Ook op Ancestry, wat notabene is gespecialiseerd in stamboomonderzoek, vind je heel veel testresultaten van mensen die niet de namen van hun voorouders hebben ingevuld.
  
• Ancestry heeft een grote database met alle denkbare gegevens die je nodig hebt voor stamboomonderzoek. Je kunt er dus ook terecht voor het maken van je stamboom wanneer je die nog niet hebt. Daarnaast zul je er veel (verre) bloedverwanten aantreffen omdat veel mensen via Ancestry een dna test hebben laten doen.
  
• Wanneer je een test hebt opgestuurd, kun je via de website van Ancestry de resultaten bekijken. Hiervoor moet je een account aanmaken. Wanneer je dat doet, ben je ook meteen verplicht om een abonnement te nemen waarmee je toegang krijgt tot hun database met stamboomgegevens.
  
  Je hebt daarbij keuze uit goedkope en duurdere abonnementen. Wanneer je het goedkoopste kiest (wat feitelijk ook al een erg duur abonnement is voor mensen met een bescheiden beurs) dan kom je tijdens je verblijf op de website continu voor een nieuwe betaalmuur te staan. Vermoedelijk stopt het pas wanneer je het allerduurste abonnement hebt gekozen. Maar dat weet ik niet zeker omdat ik die keuze nog nooit heb gemaakt.
  
• Bij mij is het heel toevallig per ongeluk gelukt om een langdurig ”gratis” account aan te maken. Ik heb mijn naam, wachtwoord en email adres ingevuld – gegevens die nodig zijn voor een account. Vervolgens word je gedwongen om een abonnement te kiezen, ook bij een gratis proefperiode. Ik heb dus een bepaald abonnement aangevinkt.
  
  Vervolgens kwam ik op de betaalpagina en daar lukte het mij niet om het nummer van mijn creditcard te laten herkennen door de software van de betaalpagina. Ik heb toen uit frustratie de hele website afgesloten. Toen ik even later weer terugkeerde op de Ancestry website, bleek ik een account te hebben waarmee ik kon inloggen…
  
  Dit ”gratis” account geeft ook toegang tot alle gegevens van mijn dna test, inclusief de mogelijkheid om mijn kwartierstaat in te vullen. Ik kan ook mijn matches bekijken en ik kan eventueel zien wie onze gemeenschappelijke voorouder is. Bij alle overige zaken stuit ik op een betaalmuur van Ancestry.
  
  Voor mij persoonlijk is dat laatste geen probleem. Ik heb de stamboomgegevens waarvoor ze me willen laten betalen niet nodig. Maar soms is het wel hilarisch. Ik krijg dan bijvoorbeeld van Ancestry als ”lokkertje” een deel van een foto te zien waarop voorouders afgebeeld staan. Wanneer ik de foto in zijn volle glorie wil bekijken moet ik fors betalen.
  
  Maar het gaat dan om foto’s die afkomstig zijn uit mijn eigen foto album (!) en die ik zelf op mijn website heb geplaatst. Iemand anders heeft die foto’s dan weer gekopieerd en ze geplaatst op zijn/haar persoonlijke Ancestry account. Ancestry weet uiteraard niet dat ze me grof geld vragen om mijn eigen foto’s te kunnen bekijken. En voor alle duidelijkheid: ook MyHeritage doet dit.
  
  Het zelfde geldt voor stamboomgegevens. Ik ben al ruim 40 jaar bezig met stamboomonderzoek en ik durf gerust te stellen dat sommige gegevens die nu wereldwijd op websites circuleren (soms achter betaalmuren), door mij persoonlijk als eerste zijn ”ontdekt”.
  
  Ik heb ze daarna gedeeld met anderen en die anderen hebben ze weer ingevoerd op websites zoals Ancestry en MyHeritage. Ook voor deze gegevens laat Ancestry mij betalen, niet wetende dat ikzelf de feitelijke ”eigenaar” ben van de connectie die ik tussen twee voorouders heb kunnen bewijzen.
  
• En zo kom ik dus bij de nadelen van Ancestry. De belangrijkste wat mij betreft: een abonnement op Ancestry is onbeschoft duur. Het is niet betaalbaar voor mensen met een bescheiden inkomen – ik behoor zelf ook tot die groep. Toch ken ik behoorlijk wat mensen die erg enthousiast zijn over Ancestry.
  
  Heel veel professionele dna detectives willen bijvoorbeeld alleen met Ancestry werken. Maar voor deze groep is het abonnementsgeld natuurlijk een beroepsmatige investering. Daarnaast zijn er ook veel mensen die af en toe een maandabonnement nemen en tijdens die maand intensief gaan zoeken. De kunst is dan om op tijd je abonnement op te zeggen, anders wordt het automatisch verlengd.
  
• Je krijgt bij Ancestry maar een zeer beperkt aantal gemeenschappelijke matches te zien en bovendien wordt er nooit informatie gegeven over de locatie op de chromosomen waarop jullie gezamenlijk dna zich bevindt. In theorie hebben ze dus een grotere database met meer matches, maar in de praktijk krijg je die niet te zien wanneer je zoekt naar clusters.
  
• Wanneer je al beschikt over een zeer uitgebreide kwartierstaat waarop je jarenlang hebt zitten zwoegen, dan ben je vermoedelijk inmiddels een zeer ervaren stamboomonderzoeker die wellicht ook unieke vondsten heeft gedaan: voorouders ontdekken die nog niemand eerder heeft gevonden.
  
  Als je dan deze gegevens invoert op de website van Ancestry of MyHeritage, dan verkoopt het bedrijf vervolgens al jouw gegevens aan (verre) familieleden en andere geïnteresseerden. Je geeft dan dus je eigen arbeid weg aan een bedrijf wat deze arbeid gebruikt om er zelf winst op te maken. Jij word er niet voor betaald. In tegendeel, ze vragen je om een prijzig abonnement te betalen om het mogelijk te maken dat je jouw werk gratis weggeeft aan het bedrijf.
  
  Sommige mensen vinden dit misschien gezeur maar ik plaats zelf vraagtekens bij deze manier van werken. Ik begrijp dat er veel kosten verbonden zijn aan het onderhouden van een website, en zeker wanneer er een krachtige computer nodig is die dna gegevens moet kunnen bewerken. Maar ik denk dat er ergens toch een middenweg te vinden moet zijn die alles meer in balans brengt dan nu het geval is.
  

MyHeritage

De dna test van MyHeritage is op dit moment veruit de goedkoopste. En aangezien de meeste Nederlanders heel erg gevoelig zijn voor ”koopjes”, zul je op MyHeritage dus ook veruit de meeste Nederlandse bloedverwanten aantreffen. Dat is een onmiskenbaar voordeel wanneer je veel Nederlandse voorouders hebt.

Maar er zit ook een addertje onder dat goedkope gras. Je hebt een jaarabonnement nodig om de testresultaten te kunnen gebruiken voor verwantschapsonderzoek. En op dit moment kost het simpelste jaarabonnement ruim €160,00.

Je kunt ook besluiten om wél een test te doen maar geen abonnement te nemen. Dan krijg je alleen je eigen testresultaten te zien, plus al je matches (bloedverwanten). Maar de ”gratis” gegevens die je dan van bloedverwanten te zien krijgt, zijn meestal te summier om er ook verwantschapsonderzoek mee te kunnen doen.

Los daarvan werk ik persoonlijk erg graag met MyHeritage – ik heb zelf het goedkoopste abonnement genomen. Dit abonnement biedt op een eenvoudige manier alle basisgegevens die je nodig hebt om goed verwantschapsonderzoek te kunnen uitvoeren. En dat zijn:

• Veel relevante matches met bloedverwanten omdat er veel Nederlanders zitten.
• Stambomen! Bij MyHeritage kun je, net zoals bij Ancestry, je dna koppelen aan je stamboom. Het is niet verplicht maar wel mogelijk en veel mensen doen het gelukkig ook. Dit geeft je de kans om in elk geval een paar bloedlijnen te kunnen identificeren die als raamwerk kunnen dienen voor de rest.
• De mogelijkheid om met elke bloedverwant de gemeenschappelijke matches te bekijken. Dit is vooral onmisbaar wanneer je een interessante match hebt die geen stamboomgegevens publiceert.
• De mogelijkheid om te zien op welke locatie (chromosoom) een gedeelde match zit. Dit kan soms van pas komen om een gemeenschappelijke voorouder te kunnen opsporen.
• Je kunt vragen om al je bloedverwanten in clusters te laten groeperen. Al je dna matches worden dan geplaatst in groepen. Elke afzonderlijke groep hoort dan in het ideale geval bij één van je opa’s of oma’s. Dit werkt natuurlijk alleen maar wanneer je voorouders niet onderling verwant zijn (zoals dat bij de meeste ”echte” Zeeuwen het geval is).

MyHeritage is opgezet als stamboom platform. Het werkt in commercieel opzicht min of meer hetzelfde als Ancestry. Beide bedrijven bieden de mogelijkheid om ”gratis” en vooral zo uitgebreid mogelijk je stamboom te maken. Ze bieden je daarvoor prachtige software om dit overzichtelijk en netjes te doen. En vervolgens verkopen ze jouw gegevens voor veel geld aan je bloedverwanten.

Wanneer je dus je abonnement op MyHeritage ook wil gebruiken om de gegevens van je voorouders te vinden, dan zul je keer op keer tegen een betaalmuur oplopen, net zo lang tot je het duurste abonnement hebt genomen. Ik weet niet wat er daarna gebeurt want ik heb niet dat duurste abonnement.

Ik heb alleen maar het goedkoopste abonnement en daarmee kan ik alles doen in verband met dna matches. Maar op het gebied van stambomen krijg ik meestal de helft van de gegevens te zien, in de hoop dat ik vervolgens wil gaan betalen om de andere helft te kunnen zien.

Hoe zit het met de veiligheid en jouw privacy als je een dna test laat doen?

Om te beginnen: geen enkel bedrijf controleert jouw identiteit. Ze vragen wel een naam en een adres omwille van praktische redenen: ze moeten materiaal voor een dna test opsturen en daarvoor hebben ze (uiteraard) gegevens nodig. Daarnaast hebben ze natuurlijk ook jouw bankgegevens wanneer je online een test besteld.

Maar er is geen enkel hard bewijs te leveren dat de opgegeven naam die bij een bepaald testresultaat hoort, ook de ”echte” naam is van de persoon die in een buisje spuugde en dat spuug opstuurde naar een laboratorium. Je kunt dus onder een valse naam een test doen, als je je zorgen zou maken over je veiligheid en je privacy.

Verder is het zo dat je bij elk testbedrijf zelf een verklaring moet ondertekenen waarin je aangeeft dat je de testresultaten niet gaat gebruiken voor het oplossen van een misdrijf. Maar uiteraard valt dit niet te controleren. Hooguit kan het testbedrijf achteraf een schadeclaim indienen wanneer ze er op de één of andere manier achter komen dat iemand hun regels heeft geschonden.

Elk testbedrijf heeft een eigen, goed beveiligde website. Ongeveer 4 tot 8 weken nadat je je buisje met spuug hebt opgestuurd naar het labo, wordt het resultaat gepubliceerd op de website van het bedrijf. Het is belangrijk om te weten dat alleen jouw onbekende en bekende familieleden, de zogenoemde dna-matches, deze resultaten kunnen zien.

Het is dus niet zo dat willekeurig wie jou kan terugvinden in één van de dna databanken. Ook niet wanneer je zelf een test hebt gedaan en dus ”binnen” kunt in de beveiligde omgeving met testresultaten. Je krijgt alleen de resultaten te zien van mensen met wie je een stuk(je) dna deelt.

Dat gedeelde stukje dna moet bovendien groot genoeg zijn om met zekerheid te kunnen stellen dat het werkelijk zodanig uniek is dat het afkomstig is van dezelfde gedeelde voorouder(s). Er is dus een duidelijke beperking aan het aantal mensen wat toegang heeft tot jouw dna resultaat.

Daarnaast kun je bij de meeste fabrikanten instellen welke gegevens je exact wil delen met je bekende en onbekende neven en nichten. Het is daarbij goed om duidelijk te weten wat je nu exact aan informatie uitwisselt met je (verre) familie. Je krijgt namelijk nooit je ”echte” dna te zien. De website toont alleen een vergelijking.

Wat bedoel ik hier precies mee? Je ”echte” dna is een opeenvolging van miljarden lettercodes. Je kunt daar helemaal niks mee, dat is alleen voor een computer te behappen. Dus de website toont een sterk versimpelde afbeelding van 22 of 23 chromosomen en er is ingekleurd welk deel van welk chromosoom jullie gemeenschappelijk hebben.

Wat je dus niet te weten komt is hoe dat chromosoom er technisch gezien uitziet. Je ziet alleen maar de locatie en de lengte van de overlap. Dat kan heel handig zijn wanneer je een gemeenschappelijke voorouder wil vinden. Wanneer bijvoorbeeld 3 of meer (zeer verre) neven of nichten op dezelfde chromosomen het zelfde stukje dna hebben, dan is er een grote kans dat ze ook dezelfde voorouder delen.

Sommige mensen kiezen er voor om helemaal niets te delen met hun familie over hun dna. Bij die mensen kun je dus nooit zien of je wel of niet dezelfde voorouders hebt. Dat kan heel erg frustrerend zijn wanneer je probeert om voor een geadopteerde persoon de biologische familie te vinden, of wanneer je een onbekende voorouder wil vinden.

Het niet delen van dna gegevens is een persoonlijke keuze die je privacy niet verhoogt. Het lijkt misschien wel zo, maar in werkelijkheid deel je nooit je ”echte” dna. En zelfs al zou je wél je ”echte” dna delen, dan nog krijgen alleen de personen dit te zien die exact het zelfde dna hebben. Jouw dna is dan dus nooit jouw dna maar altijd jullie gemeenschappelijk dna.

Waarom bieden websites je dan de mogelijkheid om je gegevens niet te delen? Omdat er altijd mensen zijn die geen idee hebben waar ze mee bezig zijn. Door die mensen een paar keuzes te geven, krijgen ze het gevoel dat ze alsnog grip hebben op de situatie. Maar in werkelijkheid maak je het alleen maar lastiger voor je (verre) familie die is geadopteerd en die wanhopig op zoek is naar zijn of haar afkomst.

Wat doen testbedrijven met jouw testresultaat? Dat gebruiken ze! Ze gebruiken het om bijvoorbeeld nieuwe medicijnen of nieuwe geneeswijzen te kunnen ontwikkelen. En het interesseert ze echt helemaal niets wie jij precies bent. Ze willen alleen maar weten hoe oud je ongeveer bent en van welke continenten je dna ongeveer afkomstig is.

Jouw dna verdwijnt in een grote groep dna resultaten. Het krijgt een nummer of een code die relevant is voor het onderzoek en die niet is gekoppeld aan jouw exacte identiteitsgegevens (want die kennen ze niet – je kunt onder elke willekeurige naam een test doen zoals ik helemaal in het begin al heb beschreven).

Welke risico’s en gevaren kleven er aan een dna test?

Je kunt dingen ontdekken die je nog niet wist maar die wel heel erg schokkend zijn. Het meest schokkende is uiteraard dat je familielid niet je bloedverwant is, terwijl je daar tot nu toe nooit aan twijfelde. Als je die eventuele schok niet aandurft kun je beter geen dna test doen!

Voor wat betreft je privacy loop je een risico om bekende of onbekende bloedverwanten tegen te komen op de beveiligde websites van bedrijven die dna tests verkopen. Je kunt proberen jezelf zo onherkenbaar mogelijk te maken door je dna gegevens niet te delen met bloedverwanten, maar helemaal waterdicht is dat niet.

Je kunt namelijk niet verhinderen dat sommige bloedverwanten echt goede detectives zijn die ondanks alles toch in staat zijn om uit te puzzelen wie jij bent of zou moeten zijn. Ze doen dit aan de hand van gemeenschappelijke matches: het vergelijken van anonieme bloedverwanten met mensen van wie je wel de stamboom kent.

Besef dat er daarnaast ook veel professionele dna detectives actief zijn op dna websites. Hiermee bedoel ik: mensen die tegen betaling of als vrijwilliger geadopteerde kinderen helpen om hun onbekende bloedverwanten te vinden. Deze mensen zijn in staat om twee volkomen onbekende ouders te vinden op basis van dna vergelijkingen.

Ze kunnen dus ook achterhalen wie jij bent. Misschien niet altijd meteen binnen 5 minuten maar wel binnen 5 jaar. Het is gewoon een kwestie van geduld hebben tot een nabije bloedverwant zich ook laat testen en in de database verschijnt. Wanneer die nabije bloedverwant ook nog zo vriendelijk is om een stamboom te publiceren, dan kan het heel snel gaan.

Normaal gezien zal niemand jarenlang intensief gaan speuren om jouw identiteit te achterhalen wanneer jij er alles aan doet om die te verbergen. Als je daar desondanks bang voor bent dan denk ik dat je jouw eigen belangrijkheid nogal overschat. Tenzij je een nauwe bloedverwant bent van iemand die is geadopteerd. Een onbekende halfbroer, bijvoorbeeld.

23AndMe

Een dna test bij het Amerikaanse bedrijf 23AndMe is ongeveer dubbel zo duur als een test bij het Amerikaanse bedrijf MyHeritage. Waarom zou je deze veel duurdere test dan laten doen? Ik zet het even op een rij.

• de belangrijkste troef van 23AndMe is dat ze de paternal haplogroup en de maternal haplogroup voor je bepalen. Bij een test van Ancestry of van MyHeritage gebeurt dit niet.
  De vaderlijke haplogroep wordt uitsluitend doorgegeven van vader op zoon, de moederlijke haplogroep gaat van moeder op kind. Vrouwen hebben alleen een moederlijke haplogroep, mannen hebben zowel de vaderlijke als de moederlijke haplogroep.
  
  Wat kun je daar mee? Wij hebben dankzij de vaderlijke haplogroep kunnen bewijzen dat twee zeer verre vermoedelijke familieleden inderdaad allebei dezelfde voorvader hadden. Voor stamboomonderzoek kan dit dus heel interessant zijn. Onze stamboom klopte niet alleen op papier, we weten nu dat we daadwerkelijk een bloedlijn hebben en dat deze al sinds ongeveer 1630 ononderbroken van vader op zoon wordt doorgegeven.
  
  Daarnaast kan informatie over een vaderlijke haplogroep doorslaggevend zijn voor mannen die de identiteit willen achterhalen van een onbekende vader.
  Als je niet weet wie je (vaders) vader is, en je krijgt je testuitslag met daarbij al je matches (bloedverwanten), dan kun je binnen je matches op 23AndMe gaan zoeken naar mannen met dezelfde vaderlijke haplogroep.
  
  De vaderlijke haplogroep is (tien)duizenden jaren oud. Hij is dus niet beperkt tot één bepaalde achternaam. Mannen met dezelfde haplogroep hebben een zelfde oer-voorvader gemeenschappelijk. Er zijn dus meer aanwijzingen nodig voordat je op basis van een haplogroep een onbekende vader kunt identificeren.
  
  Voor wat betreft de moederlijke haplogroep zijn de voordelen voor stamboomonderzoek beperkter, omdat de meeste vrouwen nog altijd de achternaam van de vader krijgen. Je kunt er dus geen onbekende familienamen mee opsporen. Iemand met dezelfde moederlijke haplogroep is hoogstwaarschijnlijk een bloedverwant langs moederskant, en daarmee is alles gezegd. Het kan bijvoorbeeld een verre nicht zijn (dochter van dochter van dochter van moeders moeders moeder).
  
  Ook de moederlijke haplogroep is al (tien)duizenden jaren oud. Mensen met dezelfde haplogroep kunnen dus dichte bloedverwanten zijn, maar ze kunnen ook dezelfde oermoeder hebben die een paarduizend jaar geleden leefde. Soms zijn dit beroemde figuren uit de geschiedenis van wie het dna bekend is.
  
• Wanneer je extra betaalt, levert 23AndMe bovenop je dna test ook nog een rapport met alle bekende erfelijke aandoeningen die je in aanleg hebt. Dit is eigenlijk ook het hoofddoel van dit bedrijf: onderzoek doen naar erfelijke aandoeningen. Daarvoor worden jouw testresultaten ook gebruikt (niet met je naam erbij maar anoniem).
  
• Je dna resultaten van 23AndMe blijven beschikbaar zonder dat je een abonnement hoeft af te sluiten. Je betaalt dus eenmaal voor een test en daarna kun je ongelimiteerd hun website blijven gebruiken en de gegevens blijven bestuderen die je bloedverwanten wensen te delen met jou. Je blijft ook updates krijgen wanneer er nieuwe matches bijgekomen zijn.
  
  De test van 23AndMe is dus een dure eerste investering maar die betaalt zich al binnen een jaar terug omdat je geen jaarlijks terugkerende abonnementskosten hebt.
  
• Helaas is 23AndMe niet specifiek gericht op stamboomonderzoek. Op dit moment kun je bij 23AndMe op je profielpagina een link ingeven naar een stamboom op een andere website. Je kunt ook de namen van je grootouders ingeven en de plaatsen waar ze vandaan komen. Maar verreweg de meeste mensen vullen helaas die gegevens niet in.
  
• Ander nadeel: er zijn relatief weinig Nederlanders die een test bij 23AndMe laten doen. Je zult er vooral Amerikanen tegenkomen. Dan zijn dan dus de nakomelingen van bloedverwanten die emigreerden.
  
• De website van 23AndMe biedt de mogelijkheid om van al je matches te zien op welke chromosomen de gemeenschappelijke stukken dna liggen – voor zover jouw match hiervoor toestemming heeft gegeven. Een meerderheid van de mensen deelt inderdaad deze gegevens. Dus voor stamboomonderzoek is dat zeker behulpzaam.
  
• Daarnaast kun je van al je matches op 23AndMe ook de gezamenlijke matches bekijken. Ook deze tool is onmisbaar voor stamboom- of verwantschaps onderzoek. In de lijst van gezamenlijke matches wordt bovendien onderscheid gemaakt tussen wel of niet een dna overlap. Dat onderscheid is heel belangrijk. Ik zal het nader uitwerken.
  
  Wanneer er dna overlap is tussen (een groep) mensen dan hebben ze allemaal het zelfde stukje dna op het zelfde chromosoom. De kans is dan erg groot dat ze dit allemaal van één en dezelfde gemeenschappelijke voorouder hebben geërfd. Wanneer je meerdere mensen hebt met dezelfde dna overlap dan heb je vrijwel zeker een groep nakomelingen van dezelfde voorouder(s).
  
  Op die manier heb je aan één stamboom van één gezamenlijke match uit deze groep soms al genoeg om de hele reeks van gezamenlijke matches te kunnen duiden. En meestal heb je geluk en bevindt zich in elk cluster van gezamenlijke matches altijd wel één persoon die de moeite heeft genomen om wat stamboomgegevens in te vullen.
  
  In elke lijst van gemeenschappelijke matches staan ook mensen met wie er geen dna overlap is. Wat is er dan wél aan de hand? Deze mensen zijn wel verwant, maar ze stammen niet af van de voorouder(s) waar de rest van afstamt. Je zult dan voor iedereen afzonderlijk de stamboom er naast moeten leggen om exact te kunnen zien waarom die persoon is terechtgekomen in die betreffende lijst van gezamenlijke matches.
  
  Klinkt dat allemaal als ontzettend veel werk? Dat is het ook! Wanneer je voor de eerste keer je testresultaten ziet en kijkt naar de lijst met matches (bloedverwanten) dan heb je meestal geen flauw idee wie al die mensen zijn. Vrijwel altijd gaat het om verre familieleden die bovendien ook nog eens naar een ander continent zijn geëmigreerd.

En dan moet je ook nog geluk hebben dat deze mensen niet alleen bloedverwanten zijn, maar dat ze ook nog weten wie hun vermoedelijke voorouders zijn. Want als er erg veel geadopteerde bloedverwanten tussen je matches zitten, dan wordt het een wel erg ingewikkelde puzzel.

Ik zou dan ook aan iedereen die hier mee begint willen adviseren om je niet te beperken tot één dna databank.

Bartel Maas (ong. 1680 – na 1735) en Catharina van Vlierberghe (1688 – ong. 1732) uit Kortgene.

Bartel of Bartholomeus Maas wordt gedoopt op 7/9/1670 in de RK parochiekerk van Sint-Paulus in het Land van Waas als zoon van Antoon Maes en Jacoba De Lanoij.

Op 19/8/1703 trouwt Bartholomeus Maes, afkomstig van de parochie Sint Paulus in de RK kerk van Goes met Agnitha Parmentier, jongedochter van Willemstad, met de toevoeging: op Cortienne [= op Kortgene]. Ik heb van Agnitha tot nu toe geen doopaantekening kunnen vinden. Bartholomeus en Agnitha zijn feitelijk Rooms Katholiek en ze laten de meeste van hun kinderen ook dopen bij de RK pastoor in Goes.

Maar ze wonen op Kortgene, waar in die tijd de NH kerk de macht heeft. Waardoor ze zich gedwongen voelen om daar ook af en toe aanwezig te zijn. Hieronder de kinderen die ik heb gevonden. Het oudste kind Jacoba wordt NH gedoopt te Kortgene, de rest RK in Goes:

• 19/4/1704: Jacoba, vernoemd naar haar grootmoeder Jacoba de Lanoij. Ze trouwt met Joest Jansen Maas.
• 18/4/1706: Joanna. Ze trouwt met Paulus Schrier.
• 29/5/1708: Antonia, vernoemd naar haar grootvader Antoon Maes. Haar doopgetuigen zijn Ariaen Masculien en Agnes Jans. Thona Maas trouwt 21/2/1730 te Goes (RK) met Ariaen van de Geught, beiden wonende te Kortgene.
• 20/4/1710: Laurentius. Hij trouwt met Laurijntje Janse Beveland.
• 16/5/1713: Anthonius, vernoemd naar zijn grootvader Antoon Maes. Zijn doopgetuigen zijn Dirrik Gijsbrechse en Aeltie van den Broek. Antonij Maas, jonkman van Kortgene, trouwt 22/8/1744 voor schepenen in Goes met Cornelia Spelting, van Goes.

Ik heb van Agnitha Parmentier geen overlijdensaantekening kunnen vinden, maar ze zal ergens in 1713 of 1714 zijn overleden. Vervolgens gaat Bartel Maas, geboren te St. Paijens in Vlaanderen op 9/6/1715 in ondertrouw met Catharina van Vlierberghe. De aanstaande bruid is geboren op 16/11/1688 te Stekene (Oost-Vlaanderen) als dochter van Simon van Vlierberghe en Elisabetha van Overloop.

Simon van Vlierberghe overlijdt 27/2/1692 te Stekene, wanneer zijn dochtertje Catharina 3 jaar oud is. Zijn weduwe hertrouwt 21/6/1693 te Stekene met Joannes de Block. In 1705, als Catharina 14 jaar is, overlijdt ook haar moeder en is ze volledig wees. Ze trouwt met Jacobus van Rams.

Jacobus van Rams is kapitein op een schip wat vergaat op de Westerschelde. Maar zijn lijk wordt nooit gevonden, waardoor het aanvankelijk niet mogelijk is om het huwelijk met Bartel Maas te voltrekken. Intussen wonen Bartel en Catharina wel samen onder één dak op Kortgene en uiteindelijk hebben de predikanten van Kortgene besloten het quade weg te nemen door hun te trouwen.

Dat huwelijk wordt voltrokken op 9/10/1717 in de NH kerk van Kortgene met consent van Hr. Baljuw Anemaet. En daarna wordt er een dochter geboren. Haar ouders laten haar dopen in de RK kerk te Goes. Maar de pastoor is blijkbaar niet op de hoogte van het feit dat de ouders inmiddels Nederlands Hervormd gehuwd zijn en daarom lezen we in het RK doopboek:

• Gedoopt op 15/11/1718: Elisabet Maes, onwettig kind. Vader is Bartel Maes, moeder is Catharina van Berghen. Elisabeth Maas is vernoemd naar haar grootmoeder Elisabeth van Overloop. Ze trouwt met Maarten Beverlander.

Vervolgens trouwt Bartel Maas op 3/6/1733 te Kortgene met Janna Onbelet, jongedochter van Westmalle in Braband. Uit dit huwelijk kan ik één kind vinden wat wordt gedoopt in de NH kerk van Kortgene:

• 14/2/1734: Jacobus.