Hoe combineer je een dna test met stamboom-onderzoek?

Je kunt de uitslag van je dna-test onder andere gebruiken om stamboomonderzoek mee te doen. Maar dan moet je wel beschikken over een enorme berg tijd, doorzettingsvermogen, geduld en veel ervaring met stamboomonderzoek. Want meestal worden de benodigde gegevens bepaald niet op een presenteerblaadje aangeboden.

Ik denk dat heel veel mensen acuut worden overvallen door een gevoel van wanhoop wanneer ze de lijst zien met hun dna verwanten. Als je heel veel geluk hebt dan herken je een mogelijke achterneef, maar van veruit de meeste dna verwanten zul je geen flauw benul hebben wie ze zijn. Hoe kom je daar dan achter?

Het simpelste is natuurlijk om ze een bericht te sturen. Mijn ervaring is dat vooral oudere mensen daar soms op reageren. Maar de overgrote meerderheid reageert nooit. Of heel summier. Ik herinner me bijvoorbeeld een aantal nogal botte reacties van Amerikaanse matches. Verwacht dus in principe geen hulp van je bloedverwanten.

Als je je dna test hebt laten doen bij Ancestry of bij MyHeritage dan kan het gebeuren dat sommige bloedverwanten een stamboom hebben gepubliceerd. In dat geval krijg je meestal ook automatisch een melding van Ancestry of MyHeritage over jullie vermoedelijke gezamenlijke voorouder. Dat kan ontzettend handig zijn!

Zoals ik elders ook al schreef: het is altijd verstandig om niet meteen klakkeloos de gegevens uit andere stambomen te kopiëren, want er zijn erg veel slordige en zelfs ronduit onnozele stambomen in omloop op internet. Maar wanneer alle namen uit de stamboom van jouw match overeen komen met de namen uit jouw eigen gedegen stamboomonderzoek, dan heb je jullie gezamenlijke voorouder gevonden.

Elke gevonden gezamenlijke voorouder is goud waard. Ze vormen de bouwsteentjes voor alle grote gaten die in je onderzoek vallen doordat zeker 80% van je bloedverwanten weigeren om belangrijke informatie met je te delen. Soms is dat omdat ze het zelf niet weten. Vaak is het uit onverschilligheid.

Elk bloedverwantschap onderzoek begint met een goede stamboom van jouzelf. Zonder alle gegevens van al je voorouders tussen nu en ministens 1700 ben je helemaal nergens. Omdat veruit de meeste van jouw dna matches een gezamenlijke voorouder hebben die diep weggestopt zit in het verleden.

Ik ben zelf met dna/stamboomonderzoek begonnen omdat ik eindelijk wel eens wilde weten wie de onbekende vader was van mijn oma. Er werd wel een naam gefluisterd in het dorp waar ze opgroeide, maar was hij het ook echt? Een extra complicatie was dat zijn vermoedelijke familienaam ook op andere plaatsen in mijn kwartierstaten voorkwam.

Een match met de familienaam van mijn vermoedelijke overgrootvader was dus niet per se ook een match met de man zelf. Hoe begin je daar dan aan?

Om te beginnen heb je een gigantische portie geluk nodig. Je moet het geluk hebben dat er bloedverwanten uit zijn familie zijn die ook een dna test hebben laten doen bij het zelfde bedrijf als waar jij je test liet doen. Want alleen dan kunnen jullie een match hebben. En daarnaast moet je het geluk hebben dat er minstens één persoon uit die groep een paar relevante gegevens wil delen over zijn/haar stamboom.

Vervolgens maakt het eigenlijk niet uit bij welke match je begint, je hebt eerst een framework nodig van allemaal bloedverwanten van wie je de gezamenlijke voorouder hebt gevonden. Ik gebruik daarvoor heel simpel een schrift. Daarin schrijf ik de naam van de dna match plus de naam van onze gemeeschappelijke voorouder.

Omdat ik bij meerdere bedrijven een dna test heb laten doen, noteer ik ook de naam van het bedrijf waar ik mijn dna match heb gevonden. En uiteraard kun je hiervoor ook bijvoorbeeld een excel sheet gebruiken. Er zijn geen regels voor. Jij moet er mee kunnen werken, dat is alles.

Wanneer je er in bent geslaagd om meerdere dna-matches te kunnen plaatsen binnen je stamboom, dan kun je deze personen gaan gebruiken als vaste bakens binnen een zee van onbekende personen. Je hebt namelijk bij elke dna match ook de mogelijkheid om te kijken met wie jullie een zelfde stukje dna delen.

Er wordt daarbij onderscheid gemaakt tussen mensen met wie er een zogenaamde dna overlap is en mensen met wie dat niet het geval is. Gebruik in het begin alleen de mensen met wie er een dna overlap is. Zij hebben allemaal op dezelfde plaats het zelfde stukje dna. Dit is een hele sterke aanwijzing dat iedereen met deze dna overlap afstamt van dezelfde gemeenschappelijke voorouder.

Op deze manier kun je met één dna match van wie je de gezamenlijke voorouder kent, ook de overige personen duiden of indelen binnen deze groep nakomelingen van één gezamenlijke voorouder. Ook deze namen kun je weer in je schrift noteren, zodat je het later nog eens terug kunt lezen. Vaak lukt het dan om ook mensen die geen gegevens prijsgeven, alsnog in je stamboom te plaatsen.

En zo krijg je stapje voor stapje steeds meer vaste bakens in een zee van onbekende dna matches. Ik heb op die manier uiteindelijk ook mijn onbekende overgrootvader gevonden, dankzij tientallen matches van bloedverwanten. Maar ik ben daar wel ruim een jaar zoet mee geweest. En ik heb heel vaak op het punt gestaan om op te geven. Omdat het vooral in het begin leek alsof ik nooit ergens zou raken.

Met name de website van 23AndMe is een rampzalige website om mee te starten. Ik heb pas echt vaart kunnen maken met matches identificeren nadat ik ook mijn dna had ingevoerd bij MyHeritage. Dankzij de stambomen die je daar vindt. En mijn onbekende grootvader kon ik pas ontdekken nadat ik een test had laten doen bij Ancestry.

Dat laatste had ik te danken aan het feit dat Ancestry de matches opsplitst per ouder. En omdat ze daarnaast ook nog werken met stambomen. Wanneer je dus op zoek bent naar een onbekende voorouder dan ben je met Ancestry het beste af, eventueel gecombineerd met MyHeritage.

Hoe ver gaat dna-verwantschap maximaal terug in de tijd?

Ieder mens heeft uniek dna. Wanneer je kinderen krijgt, geef je de helft van je dna door aan je kinderen. Zij doen het zelfde met hun kinderen. Je achterkleinkinderen erven uiteindelijk nog maar ongeveer 12,5% van jouw unieke dna. Dat halveren blijft zo doorgaan totdat de stukjes dna dermate klein worden dat ze niet meer uniek zijn.

Dat laatste gebeurt gemiddeld genomen wanneer er nog ongeveer 7 cM over is van jouw oorspronkelijke unieke dna. Overigens, dna wordt niet gemeten in centimeter maar centimorgan, je schrijft het als cM.

Stukjes dna die kleiner zijn dan ongeveer 7 cM zijn meestal niet meer te herkennen als een unieke sequentie. En in theorie gebeurt dat na gemiddeld 8 generaties. De gezamenlijke voorouder is dan geboren ergens tussen 1700 en 1750.

Tot zover de theorie, want de praktijk is namelijk anders. In de praktijk spelen er twee dingen.

Ten eerste krijg je zelden exact 50% dna van elke ouder, meestal is dat bijvoorbeeld 48% versus 52%. En die marges herhalen zich bij elke volgende generatie. Soms is er dus al na een paar generaties geen uniek dna meer over, soms heb je na 9 generaties nog altijd een stuk geërfd wat lang genoeg is om duidelijk herkenbaar te zijn.

Ten tweede is er de menselijke natuur. Rijke en machtige mensen zullen er alles aan doen om hun macht en rijkdom te behouden en liefst te vergroten. En dat doen ze onder andere via het strategisch uithuwelijken van hun zonen en dochters aan families die minstens zo rijk en machtig zijn als zijzelf.

Wij kennen dit gedrag uit onze geschiedenisboekjes van de Europese vorstenhuizen. Maar het gebeurde ook eeuwenlang bij doodgewone boerenfamilies. Zelfs het kleinste dorp had altijd wel een paar boeren die meer hadden dan de rest, en zij lieten hun kinderen echt niet trouwen met een mindere partij.

Wanneer er voor hun kinderen nergens een goede huwelijkskandidaat te vinden was, dan lieten ze hun kinderen nog liever ongehuwd blijven, zodat na hun dood hun deel van de erfenis binnen hun eigen familie zou blijven. Rijke families gingen er van uit dat ze hun succes hadden te danken aan hun eigen superioriteit.

Er is een grote kans dat ook jij een nakomeling bent van deze onderling sterk verweven groepen van boerenfamilies. En dan heb je dus relatief veel meer dna van deze families dan van andere families. Dat maakt ook de kans groter op een dna match die veel verder teruggaat in de tijd dan je normaal gesproken zou verwachten.

Een extreem voorbeeld van onderling uithuwelijken binnen een beperkte groep families zie je terug bij de kolonisten die als eersten zich vestigden in Noord-Amerika en ook bijvoorbeeld in het tegenwoordige Zuid-Afrika. Dat was aanvankelijk maar een hele kleine groep mensen.

In Zuid-Afrika worden deze mensen de Stamouers genoemd. Het gaat om een paarhonderd (boeren)families verspreid over een groot gebied die binnen hun eigen regio eindeloos onderling met elkaar blijven trouwen. De meeste van deze families staan beschreven op de website http://www.stamouers.com/index.php

Ik heb zelf via deze website de link kunnen leggen tussen mijn eigen voormoeders en de Zuid-Afrikaanse familie Slabbert. Ons gezamenlijke dna van 34 cM zat op het X-chromosoom. Ik heb dit stukje dna kunnen herleiden tot Neeltje Huybregts (geboren circa 1629). Zij was de schoonmoeder van stamouer Floris Slabbert.

Neeltje Huybregts was bovendien de schoonmoeder van Jeremias Slabbert, van wie ik zelf afstam. Je ziet hier dus weer 2 broers die (op het eiland Walcheren) trouwen met 2 zussen. En Neeltje Huybregts is langs mijn kant van de dna match 10 generaties terug in de tijd. De computer voorspelde dat we 4th cousins zouden zijn. In werkelijkheid was het ongeveer het dubbele.

Het is bepaald niet de eerste keer dat ik een bloedlijn kan aantonen via een gezamenlijke voorouder die is geboren rond 1620. We spreken dan over een dna match die 10 of 11 generaties teruggaat. De eerste keer kon ik het nauwelijks geloven, maar intussen ben ik het normaal gaan vinden.

Het betekent dat je zeker nooit moet stoppen met teruggaan in de tijd wanneer je een match hebt waarvoor je zo gauw geen gezamenlijke voorouder kunt vinden. Soms zit de gezamenlijke voorouder 4 of 5 generaties verder dan je zou verwachten op basis van de hoeveelheid gezamenlijk dna.