Martinus Baijens van Colijnsplaat (rond 1690-1743)

Martinus Baijens is een zoon van Pieter Baijens en Judith van de Pol uit Nieuwaal, vlak bij Zaltbommel. In de tijd dat Martinus word geboren – rond 1690 – is de Bommelerwaard een gebied met oorlogen, overstromingen en amper begaanbare wegen. Ik heb een sterk vermoeden dat Martinus (en heel veel andere kinderen uit die periode en die omgeving) door al dit soort van omstandigheden niet is gedoopt.

In de Bommelerwaard zijn in die periode ook geen notarissen; als er iets vastgelegd moet worden dan gebeurt dat door een professionele schrijver die desnoods aan huis komt en alles in een dik boek opschrijft in aanwezigheid van twee schepenen – dat zijn respectabele burgers die het dorp besturen.

De schepenen waken er over dat alles eerlijk gebeurt en ze zijn getuige. Het dikke boek met de zogenaamde geloftesignaten (geloften = beloften, afspraken) vormt het bewijs voor bijvoorbeeld een landruil, het voogdijschap over wezen, een testament of afspraken rond een erfenis.

In de geloftesignaten van Zuilichem, vlak bij Nieuwaal, heb ik een aantekening gevonden waarin zowel Martinus Baijens als zijn ouders worden genoemd, en waarin wordt beschreven welk bedrag Martinus krijgt uit de nalatenschap van zijn ouders. En dat is niet veel. Alleszins niet genoeg om er een lapje grond van te kopen.

Martinus woont bij die gelegenheid dan al een tijdje in Colijnsplaat, maar is speciaal nog een keer naar de Bommelerwaard gereisd om zijn moeder te ontmoeten – die dan weduwe is – en de nalatenschap van zijn vader in ontvangst te nemen. Het is heel goed mogelijk dat Martinus bij die gelegenheid ook definitief afscheid van zijn moeder neemt, want kort hierna sterft ze.

Martinus reist als jongeman hoogstwaarschijnlijk per trekschuit of per zeilboot vanuit de Bommelerwaard naar de Zeeuwse rivierendelta, om uiteindelijk af te meren in de vissershaven van Colijnsplaat. Zijn ouders zijn landbouwers en het is mogelijk dat Martinus bijvoorbeeld een ambacht heeft geleerd wat hij in Colijnsplaat wil gaan uitoefenen.

Alleszins, in Colijnsplaat ontmoet hij Jerina Valckeniers. Ze is gedoopt op 23 december 1691 in Colijnsplaat als dochter van Jan Valkenier en Stoffelinje Cornelis. Jerina heeft een oudere zuster Janneke, die later trouwt met Martinus Knockaart. Het is mogelijk dat de twee zusters en hun gezinnen samen een woning delen.

Wanneer Martinus en Jerina omstreeks 1716 trouwen, bestaat Colijnsplaat nog maar net 100 jaar. Het dorp is in 1598 opnieuw gesticht, nadat het eiland Noord-Beveland tientallen jaren volledig onder water heeft gestaan na de stormvloeden en mega overstromingen van 1530 en 1532.

Het nieuwe Colijnsplaat is in 1716 nog volop in opbouw. De pioniers van 1598 wonen aanvankelijk in houten huisjes. Later komen er in de dorpsstraat stenen voorgevels. En stenen haardsteden, uiteraard. De rest van de huizen blijft grotendeels hout, behalve voor de allerrijksten.

Colijnsplaat is in 1598 ontworpen vanaf een tekentafel als een dorp voor vissers, arbeiders en ambachtslieden. De landbouwers wonen buiten het dorp. Ik heb niet kunnen ontdekken of Martinus landbouwer is of ambachtsman.

Martinus en Jerina Valckeniers laten samen 6 kinderen dopen op Colijnsplaat:

1. Hendrik, gedoopt 19 september 1717 in aanwezigheid van Pieter Baaijenz, Cornelis Valckenier en Hendrina Baijens, respectievelijk de grootvader, oom en tante. Hendrik is vernoemd naar zijn overgrootvader Hendrik Baijens in plaats van zijn grootvader Pieter Baijens.
2. Judith, gedoopt 20 augustus 1718 in aanwezigheid van Pieter Baaijenz, Marinus Knockaert en Judith Piterz, respectievelijk haar grootvader, oom en grootmoeder. Judith is vernoemd naar haar grootmoeder Judith van de Pol. Doopgetuige Judith Piterz = Judith van de Pol, vrouw van Pieter.
3. Pieter, gedoopt 6 april 1721. Getuigen zijn Pieter Baijenz, Cornelis Janse Valckeniers en Christina Baijenz, respectievelijk zijn grootvader, oom en tante. Pieter is vernoemd naar zijn grootvader Pieter Baijens.
4. Jan, gedoopt 22 december 1723 en wellicht geboren op of rond de 32ste verjaardag van zijn moeder. Doopgetuigen zijn Marinus Knockaard, Nicolaes de Wild en Jannetje Valckeniers, respectievelijk zijn oom, tante en een voor mij onbekende persoon. Jan wordt vernoemd naar zijn grootvader Jan Valckeniers.
5. Judith, gedoopt 10 maart 1726 in aanwezigheid van Cornelis Kaerfel, Jan Baijenz en Hendrina Baijens, zijn oom & tante (die hun moeder Judith van de Pol vertegenwoordigen) en een voor mij onbekende persoon. Judith is vernoemd naar haar grootmoeder Judith van de Pol.
6. Martinus, gedoopt op 3 oktober 1728 in aanwezigheid van Jannetje Valckeniers en Martinus Knackhart, zijn oom en tante.

Ik vind het fascinerend om te zien dat er hier doopgetuigen aanwezig zijn die het blijkbaar geen enkel probleem vinden om “eventjes” – wellicht per trekschuit en/of met een zeilboot – van Nieuwaal naar  Colijnsplaat te reizen. Hoe weten deze mensen uit Nieuwaal dat ze naar Colijnsplaat moeten komen? Vermoedelijk krijgen ze een brief toegestuurd die per postkoets over nauwelijks begaanbare wegen moet.

Wanneer in 1743 de vader van het gezin, Martinus Baijens, overlijdt, moet zijn weduwe Jerina Valckeniers voor de weeskamer verschijnen omdat er nog minderjarige kinderen zijn die volgens de wet een voogd nodig hebben. Uit dit document blijkt onder andere dat de twee dochters plus de jongste zoon Martinus zijn overleden voor 1743. Alleen Jan en Pieter worden genoemd. De weduwe moet aan de weeskamer beloven dat ze een goede opleiding zal voorzien voor deze twee zonen.

Ook de oudste zoon Hendrik wordt niet genoemd in het document van de weeskamer. Misschien omdat hij in 1743 al is overleden. De andere mogelijkheid is dat Hendrik niet wordt genoemd omdat hij op dat moment al meerderjarig is.

Martinus Baijens wordt uiteindelijk de stamvader van het Zeeuwse geslacht Baijens, via zijn zoon Jan en zijn kleinzoon Martinus. Bij achterkleinzoon Pieter Baijens splitst de tak zich op in een Zeeuwse en een Amerikaanse. Deze laatste tak gaat zich in Noord-Amerika Bayens noemen.